İş Hayatı ve Sosyal Güvenlik – 2

Meslek hastalığı nedir?

Sigortalıya bu konudan hangi yardımlar sağlanır?

Sigortalının çalıştığı işin şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık meslek hastalığıdır.

Bu durumda sigortalıyı, sağlık ve para yardımı yapılır. Ölüm halinde, cenaze masrafı ödenir ve hak sahiplerine gelir bağlanır.

Para yardımı geçici veya sürekli iş görmezlik ödeneği verilmesidir. Çalışılamayan her gün için verilir. Tedavi ayakta yapılıyorsa günlük kazancın 2/3’ ü , yatarak yapılıyorsa da yarısıdır.

Sürekli iş görmezlik geliri, kazanma gücünü en az % 10 oranında yitirene verilir.Kazanma gücünü tamamen yitirmişse, sigortalıya yıllık kazancın % 70’ i oranında sürekli tam iş görmezlik geliri bağlanır.

Meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının eş, çocuk, ana-babasına aylık bağlamak için kazancın %70’ i bulunur. %50’ si eşe, %50 si çocuklara verilir. Eşin çocuğu yoksa % 75’ ini alır.

Sigortalının hem emekli aylığı alıp hem de çalışması mümkün müdür?

Sigortalının emekli olduktan sonra da çalışabilmesi mümkündür. Prime esas kazancı üzerinden % 24 oranında “Sosyal Güvenlik Destek Primi” ödemesi gerekir. Bu oranın ¼’ ünü sigortalı, ¾’ ünü işveren öder.

Sözleşmenin feshinde uyulması gereken süreler nelerdir ?

Sözleşmenin feshi iradesi karşı tarafa ulaştığı andan itibaren süre işlemeye başlar. Bu sürelere göre :

• İşi altı aydan az sürmüş işçi için 2 hafta,
• 6 aydan 1.5 yıla sürmüş işçi için 4 hafta,
• 1.5 yıldan 3 yıla kadar süren işçi için 6 hafta,

3 yıldan fazla sürmüş işçi için 8 hafta sonra sözleşme feshedilmiş olur. Bu sürelere uyulmadan sözleşmeyi fesheden taraf karşı tarafa ihbar tazminatı ödemek zorundadır. İşveren işçinin ihbar tazminatını peşin vermek suretiyle sözleşmesini feshedebilir.

İşçi haklı nedenlerle de olsa iş sözleşmesini kendisi fesih etmiş ise işverenden ihbar tazminatı isteyemez.

Emeklilik nedeniyle süreye uymadan iş sözleşmesinin feshi durumunda da işveren ihbar tazminatı ödemek zorundadır.

İşçinin tutukluluk durumu bir haftayı aşmış ise iş sözleşmesi işçinin kişiliğine bağlı zorunlu nedenle bozulmuş sayılacağından işverenin ihbarsız fesih hakkı doğmuş kabul edilir. İşçi ihbar tazminatı alamazsa da en az bir yıl çalışmış olmak şartıyla kıdem tazminatı alabilir.

Kıdem Tazminatı nedir ?

Kıdem tazminatı iş sözleşmesinin sona ermesi sonucunda işçinin yıpranması karşılığı geleceğini güvence altına almak amacıyla ödenen bir tazminattır.

Bir yıldan fazla bir işverene bağlı olarak bir işyerinde çalıştığını ispat eden işçi, iş ilişkisinin yasanın öngördüğü koşullarda sona ermesi durumunda bu tazminatı hak eder.

Yaşlılık, emeklilik, malullük aylığı almak için işten ayrılanlarla, kadın işçilerin evlendikten sonra bir yıl içinde ayrılmaları halinde, askerlik hizmeti nedeniyle ayrılanlara, çalıştıkları her yıl için 30 günlük brüt ücret tutarınca kıdem tazminatı ödenir. (Bu tutar toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir.) Ölen işçinin kıdem tazminatı yasal mirasçılarına ödenir.

Ücretin sabit olmadığı durumlarda kıdem tazminatına esas alınacak ücret, işçiye son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi sonucunda bulunur.

Kıdem tazminatı zamanında ödenmediği takdirde, bu hakkın doğduğu tarihten itibaren, ödeneceği tarihe kadar süren süre içindeki en yüksek banka reeskont faizi üzerinden işverenden talep edilebilir.

İşçi hangi hallerde sözleşmeyi tek taraflı feshederse

Kıdem ve ihbar tazminatını hak eder ?

Süreli belirli olsun veya olmasın sürekli hizmet akitlerinde işçi aşağıdaki hallerde dilerse akdi süresinin bitiminden önce veya bildirim süresine beklemeksizin feshedebilir.

1- Sağlik nedenleri

• İşin yapılması sırasında işin niteliğinden doğan bir nedenle işçinin sağlığı ve yaşayışı için tehlikeli olursa işçi bildirimsiz fesih hakkına sahip olur.Ancak bu tehlikenin sözleşmenin yapıldığı anda bilinmiyor olması gerekir. Biliniyor olmakla birlikte işçi daha sonra hastalanmış ve bu nedenle çalışamıyorda fesih geçerlidir. Bir diğer sağlık nedeni de işçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan görüştüğü işveren veya bir başka işçinin bulaşıcı ya da işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulmasıdır.

2- Ahlak ve iyi niyet kurallarına uyulmayan haller

• a.İşverenin, sözleşme yapıldığı sırada bu işin esaslı noktalarından biri hakkında gerçeğe uygun olamyan bilgilerle işçiyi yanıltması,
• b.İşverenin, işçinin ailesi hakkında şeref ve namusuna dokunacak davranışlarda bulunması,
• c.İşçi işverenin evinde oturuyorsa bunların yaşayış tarzlarının genel ahlak bakımından düzgün olmaması
• d.İşverenin işçiye veya ailesinden birine sataşmada bulunması yasaya karşı davranışa sürüklemesi, haysiyet kırıcı ithamlarda bulunması,
• e.İşveren tarafından işçinin ücretinin yasa hükümleri veya iş sözleşmesi gereğince ödenmemesi
• f.İşveren tarafından işin şartlarının esaslı bir şekilde değiştirilmesi veya uygulanmaması

3- Zorlayıcı nedenler

• İşyerinde bir haftadan fazla süreyle işin durmasını gerektirecek sebeblerin ortaya çıkması durumunda fesih hakkı kullanılabilir.İşçi yasanın öngördüğü bir haftalık süre geçmiş olmasına rağmen iş sözleşmesini fesih etmemişse zorlayıcı sebeb ortadan kalktıktan sonra artık bu nedene dayanarak fesih hakkını kullanamaz.

İşveren hangi koşullarda, iş sözleşmesini bildirimsiz fesih edebilir ?

Süresi belirli olsun veya olmasın sürekli hizmet akitlerinde işveren aşağıdaki hallerde dilerse hizmet akdinin süresinin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin fesih edebilir.

1- Sağlık nedenleri

• a.İşçinin kendi yaşam tarzından doğacak bir hastalığa ya da sakatlığa uğraması halinde bu nedenle doğacak devamsızlığın art arda üç iş günü veya bir ayda beş iş gününden fazla sürmesi halinde işveren bildirimsiz fesih hakkını kullanabilir.
• b.İşçinin bulaşıcı veya işi ile bağdaşmayacak derecede tiksinti verici bir hastalığa yakalanmış olması
• c.İşçinin kendi kusuru olmayan hastalık ve kaza hallerinde işçinin çalışma süresine göre bildirim sürelerini 6 hafta aşmasından itibaren işveren sözleşmeyi fesih eder.

2- Ahlak ve iyi niyet kurallarina uymayan haller

• a.İşçinin sözleşmenin esaslı noktaları hakkında işvereni yanıltması,
• b.İşçinin işverenin ya da aile üyelerinden birinin eşref ve namusuna dokunacak davranışlarda bulunması
• c.İşverenin evinde oturan işçinin yaşayışının genel ahlak bakımından düzgün olmayışı,
• d.İşçinin işvereni veya bir başka işçisine sataşması ya da işyerinde alkollü işki yada uyuşturucu madde kullanması,
• e.İşçinin hısızlık yapması, işverenin meslek sırlarını açıklamak gibi doğruluğa uymayan davranışlarda bulunması
• f.İşçinin iş yerinde yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi,
• g.İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki gün veya bir ayda üç iş günü işine devam etmemesi,
• h.İşçinin yapmakla ödevli olduğu görevleri kendisine hatırlatılmasına rağmen yapmaması
• i.İşçinin kendi isteği veya savsaklaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerindeki mal ve maddeleri on günlük ücretinin tutarı ile ödeyemeyecek derecede hasara uğratması.

3-Zorlayici nedenler:

• İşyerinde işçiyi bir haftadan fazla çalışmaktan alıkoyan bir sebebin ortaya çıkması, bu nedenler işçinin şahsı ile ilgili nedenlerdir.Örneğin işçinin gözaltına alınması, tutuklanması, doğal afetler nedeniyle işe devam edememesi.

Bağ-Kur kimleri kapsar? Bağ-Kur da kaç tür sigortalılık vardır?

Bağ- Kur’ da iki tür sigortalılık vardır: Zorunlu ve isteğe bağlı. Zorunlu olanlar, gelir vergisi mükellefleri, esnaf siciline kayıtlı olanlar, limited, komantid, kollektif şirket ortakları ve yönetim kurulu üyesi ortaklardır. İsteğe bağlı olanlar; ev kadınları, bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olmayanlar, yurt dışında çalışanların yanında bulunan ve çalışmayan eşleri, Türkiye’de yaşayan Türk asıllı yabancı uyruklular.

Sosyal güvenlik kurumlarından emekli olmanın koşulları nelerdir?

Bağ-Kur’dan emekli olmak için kadınlar 50, erkekler 55 yaşını doldurmuş olmalı; kuruma en az 25 yıl sigorta pirimi ödemiş bulunmalı ve prim borcu olmamalıdır.

15 yıl prim ödeyen ve yaş sınırını da tamamlayan bağ-kurlular, kısmi emekli aylığı alabilirler.

SSK’dan emekli olmak için 5.000 işgünü prim yatırılmalıdır. Buna ilaveten sigortalılığa başlangıç tarihinden itibaren kadınlar için 20 yıl , erkekler için 25 yıl doldurulmalıdır. Ancak kadınlar 50, erkekler 55 yaşını doldurmuş ise 5.000 işgünü primini ödemiş olması koşulu ile yaş haddinden emekli olmak mümkündür.

En az 3600 işgünü prim ödeyen sigortalı eğer eceli ile ölürse yaşına bakılmaksızın eş ve çocuklarına maaş bağlanır.

Emekli sandığından emekli olmak için kadınların en az 20, erkeklerin en az 25 yıl çalışmış olmaları gerekir. En az beş yıl çalışmış bir memurun ölümü halinde çocuklarına, en az 10 yıl çalışmış bir memurun ölümü halinde de eşi ve çocuklarına maaş bağlanır.

65 yaşına kadar çalışan memur yaş haddinden emekli edilir.

Askerlik ve polislik gibi mesleklerde yıpranma payı nedeniyle çalışma süreleri kısaltılarak emeklilik hakkı verilmiştir.